"Sursum corda!"

Dzisiaj dziękowałem Bogu za to, że Wasi

przodkowie na Giewoncie wznieśli Krzyż. Ten Krzyż

patrzy na całą Polskę, od Tatr do Bałtyku. Ten Krzyż

mówi całej Polsce: "Sursum corda!"

- W górę serca. Trzeba, ażeby cała Polska, od

Bałtyku aż po Tatry, patrząc w stronę Krzyża na

Giewoncie, słyszała i powtarzała: "Sursum corda!"

- W górę serca. Amen

Jan Paweł II, Zakopane 6. VI. 1997 r.

W 100. rocznicę Krzyża na Giewoncie

Księża Pallotyni z Krzeptówek

18 sierpnia 2001.

Powyższy tekst wraz z wizerunkiem Ojca Świętego znajduje się na mosiężnej tablicy umieszczonej na kopii krzyża z Giewontu, na zewnątrz sanktuarium na Krzeptówkach.

Rada Miasta Zakopane w czasie sesji, która odbyła się 28 grudnia 2000 r. ogłosiła rok 2001 Rokiem Krzyża na Giewoncie. 19 sierpnia br. przypada bowiem 100-lecie postawienia tam symbolu naszej wiary. Ustalono wówczas program obchodów. Patronat honorowy nad uroczystościami objął kard. Franciszek Macharski wraz z jedenastoma innymi osobistościami. Znaleziono wiele instytucji, które - poza Urzędem Miasta - wspierały finansowo obchody rocznicowe, np. przyjezdni prelegenci byli gośćmi ks. prał. T. Boronia w Domu Episkopatu Polski " Księżówka".

Ogłoszono dwa konkursy: poetycki Wokół krzyża oraz plastyczny również o tematyce krzyża na Giewoncie. Wydano kalendarz okolicznościowy na rok 2001, zatytułowany 100 lat krzyża na Giewoncie, ze wspaniałymi zdjęciami Giewontu i krzyża autorstwa Pawła Murzyna. Zorganizowano wystawę fotografii krzyży polskich pt. Credo R. Huka (była ona eksponowana na początku

roku w Galerii Antoniego Rząsy w Zakopanem) oraz 1. Festiwal Muzyki Organowej (koncerty odbywały się od czerwca do sierpnia w kościele pw. Najświętszej Rodziny w Zakopanem). Zorganizowano sesję naukową z udziałem wybitnych znawców przedmiotu (16-17 sierpnia br.) oraz Wielką Pielgrzymkę na Giewont w dniu 19 sierpnia br. jako ukoronowanie obchodów.

Z dziejów krzyża na Giewoncie

W 1900 r. ks. Kazimierz Kaszelewski, ówczesny proboszcz zakopiański, podczas kazania wspomniał swoim parafianom o akcji stawiania krzyży na szczytach gór we Włoszech w Roku Jubileuszowym; krzyż postawiono nawet na Wezuwiuszu. Wówczas to kilku górali poprosiło Księdza Proboszcza, aby zajął się postawieniem krzyża na legendarnym Giewoncie. Ludność miejscowa poparła inicjatywę ks. Kaszelewskiego i prawie wszyscy wpłacali składki, aby mieć wkład w ustawienie krzyża.

Przed zamówieniem krzyża na Giewont wykonano próbę, aby przekonać się, jakiej wysokości krzyż będzie widziany z Zakopanego. Postawiono więc na górze krzyż drewniany o wysokości 10,5 m, umieszczając go w 60-centymetrowej dziurze w skale. Był widziany z dołu, jednak po tygodniu wiatr halny złamał krzyż. Mimo nieprzychylnych komentarzy w Przeglądzie Zakopiańskim ks. Kaszelewski wcale nie miał zamiaru zrezygnować. Zamówił większy krzyż, liczący 17,5 metra, przy czym 2 metry miały być wpuszczone w skałę. Krzyż został zaprojektowany przez Józefa Góreckiego i wykonany w jego "znanym artystyczno-ślusarskim" zakładzie w Krakowie. Dostarczono go do Zakopanego nową koleją. 3 lipca 1901 r. rano krzyż w czterystu elementach, o łącznej wadze 1819 kilogramów, został przetransporto wany w Tatry na 18 góralskich wozach. Od Hali Kondratowej kilkuset górali i góralek niosło kawałki żelaza na własnych ramionach, dźwigając dodatkowo 400 kg cementu i 200 płóciennych konewek wody. Na szczyt dotarli o godz. 11.00. Padał deszcz. Na górze czekała już jama, wykuta przez dwóch górali w ciągu 7 dni. Udało się szczęśliwie umocować podstawę krzyża. Montażu dokonał Górecki ze swoimi pracownikami i sześcioma góralami. Samo montowanie krzyża trwało 6 dni.

Krzyż ponad skałę wystaje 15,5 m, a ramię poprzeczne ma 5,5 m. Jest on konstrukcji kratowej. Na skrzyżowaniu ramion znajduje się tarcza z napisem, jaki ułożył

Ojciec Święty dla krzyży jubileuszowych: Jesu Christo Deo, restitutae per ipsum salutis MCM (Jezusowi Chrystusowi Bogu odnawiającemu świat przez zbawienie. Leon XIII A.D. 1900). Poświęcenia dokonał kanclerz, ks. kan. Bandurski z Krakowa, 19 sierpnia 1901 r. Na krzyżu umieszczono dwie tabliczki. Pierwsza, zawieszona w dniu jego poświęcenia, zawiera następującą treść: "Zbawicielowi świata na przełomie wieków - parafia Zakopane ze swoim proboszczem Kaszelewskim, 1900-1901". Drugą tablicę przybito w Roku Świętym 1975 z napisem: "Przy tym krzyżu w Roku Świętym można zyskać odpust jubileuszowy".

13 września 1998 r. w krzyż na Giewoncie został wmontowany witraż z Chrystusem Miłosiernym i napisem: "Jezu, ufam Tobie".

Obchody 100-lecia krzyża na Giewoncie rozpoczęło Triduum w kościołach dekanatu Zakopane w dniach 13, 14 i 15 sierpnia 2001 r.

W czterech kościołach o różnych godzinach wczesnowieczornych odbywały się Msze św. wraz z rozważaniami poświęconymi tematyce krzyża. Uczestniczyłam w tych 3-dniowych rekolekcjach w kościele pw. Świętego Krzyża i kościele pw. Najświętszej Rodziny. Zaproszony z PAT-u w Krakowie ks. dr Grzegorz Ryś mówił o tajemnicy Krzyża Chrystusowego oraz naszego własnego, który przychodzi na nas niespodziewanie i bardzo nas boli; cudze krzyże łatwiej nieść. Przywołał jakże precyzyjne zdanie: "Kto nie bierze swego krzyża, a idzie za Mną, nie jest Mnie godzien". Odwołując się do Zapisków więziennych Prymasa Stefana Wyszyńskiego, ks. dr Ryś mówił, co znaczy przyjąć swój własny krzyż.

W czwartym dniu obchodów, czyli 15 sierpnia, odbyło się spotkanie poetów piszących o krzyżu. Dwugodzinną uroczystość w sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach uświetniły dwa zespoły - kapela góralska oraz chór dziewczęcy "Turliki".

Na konkurs poetycki napłynęło ponad 600 wierszy z Polski i z zagranicy. Maria Mateja, kierownik Wydziału Kultury Urzędu Miasta Zakopane, odczytała werdykt jury, które wcześniej, pod przewodnictwem bp. Józefa Zawitkowskiego i poety Adama Ziemianina, dokonało oceny prac. Utwory były pisane gwarą góralską i językiem literackim; podkreślono ich wysoki poziom. Nagrodzone i wyróżnione utwory znalazły się w tomiku, który ukazał się 14 września, czyli w święto Podwyższenia Krzyża; jest to z pewnością cenna publikacja. Laureaci konkursu otrzymali z rąk Burmistrza Urzędu Miasta statuetkę przedstawiającą krzyż z Giewontu, wykonaną przez p. Gąsienicę-Makowskiego, oraz nagrody pieniężne. Statuetkę otrzymał także kustosz sanktuarium - ks. Mirosław Drozdek, współorganizator konkursu; przypomniał on, że Zakopane ma w herbie krzyż z Giewontu i ten krzyż jest zadaniem i wyzwaniem. Licznie zgromadzeni w cudownie przyozdobionej świątyni mogli wysłuchać nagrodzonych utworów, czytanych przez laureatów. Barwne regionalne stroje oraz przepiękna muzyka góralska stworzyły niepowtarzalną atmosferę. Oto jeden z nagrodzonych wierszy Krzyzowe królowanie Anny Fryjewicz z domu Gąsienica-Giewont.

KRZYZOWE KRÓLOWANIE

ANNA FRYJEWICZ

Talo ciezkiś był krzyzu

Kie cie nieśli

A jak lekko na sercu

Kieś już na kem stanoł

Obłapiony skolnych rycerzy renkom

Tatrzańskom graniom

I bez wiek już nom królujes

We mgłach i słonka pogodzie

Biedak w scelinie jakiej

I radości slebodzie

Kie zorzom rannom

Rozbłysnies w noc ciemnom

Łosrebrzy się niebo

Hej niesom wierchy ło tobie

Łoreł skrzydłami zaśpiewo

Zarazemeś kuty w kwardom łopoke

We skały co by cie zodne

Biedy z Tater nie wyduchały

Do dzisieś nom łostoł w piekności

I znaku wiary

Takiz ze jesce młody

A teloz już stary

W Giewoncie twoje miejsce

Na wierchu nad Polską nad Tatrami

My cie tu przygarneni

Łostoń na wieki z nami

Cdn.