Jak dziś odkrywać Boga, kiedy brak czasu na formację duchową i intelektualną, kiedy tempo zmian zachodzących w dzisiejszym świecie jest trudne do uchwycenia, a miejsce komunizmu zajmują konsumpcjonizm i hedonizm? Jakie jest miejsce ruchów i stowarzyszeń we współczesnej, jednoczącej się Europie, jak pogłębić współpracę między ruchami i stowarzyszeniami - te i inne pytania zadawali sobie uczestnicy II Kongresu Ruchów i Stowarzyszeń Katolickich, zorganizowanego w Warszawie w dniach 24-25 listopada 2000 r.
W Polsce istnieje i działa ponad 150 większych ruchów i stowarzyszeń katolickich ogólnopolskich oraz wiele mniejszych o zasięgu lokalnym. Łączna liczba członków tych organizacji to ponad 2 mln osób. Stanowi to 2/3 członków wszystkich organizacji pozarządowych w Polsce.
"Po latach, kiedy ludzie wierzący w Polsce pozbawieni byli prawa do posiadania własnych organizacji, kiedy trzeba było działać w ukryciu, narażając się nierzadko na szykany i represje ze strony państwa ateistycznego, nadszedł tak długo oczekiwany czas wolności stowarzyszeń. Otwarło się dla Kościoła bardzo ważne i nowe poniekąd pole działania" - tak pisał Ojciec Święty w orędziu do uczestników I Kongresu Ruchów Katolickich w 1994 r. Dziś katolickie organizacje pozarządowe prowadzą kilkaset szkół, ośrodków pomocy społecznej, schronisk dla bezdomnych, centrów młodzieżowych, specjalistycznych poradni, punktów informacyjnych i konsultacyjnych. Wydają kilkadziesiąt czasopism. Ruchy biorą aktywny udział w animowaniu społeczności lokalnych, a te o zasięgu międzynarodowym pozwalają nawiązywać kontakty osobiste z ludźmi różnych ras i kultur, ucząc szacunku dla każdego człowieka.
"To ogromna siła i ważne zadanie - mówił premier Jerzy Buzek, gość Kongresu - władze państwowe, rząd, Sejm nie są w stanie rozwiązać tysięcy problemów dotykających ludzi to mogą zrobić właśnie organizacje pozarządowe. One są bliżej człowieka i jego działań". Świeccy żyjący blisko Boga, zaangażowani w życie społeczne, wprowadzają tam wartości, którymi żyją: prawdę, sprawiedliwość, uczciwość, troskę o drugiego człowieka i szczere zainteresowanie jego problemami, połączone z działaniami na rzecz poprawy istniejących - często niedoskonałych - rozwiązań.
"Naszym zadaniem, w tym Jubileuszowym Roku jest jak najlepsze przygotowanie rodzin kolejarskich na przeżycie tego świętego czasu" - stwierdza jeden z członków Katolickiego Stowarzyszenia Kolejarzy. Stowarzyszenie wyrosło z lubelskiego duszpasterstwa kolejarzy - ludzi odważnych, którzy jako jedni z pierwszych dołączyli się do solidarnościowych strajków w roku 80. Dziś Stowarzyszenie obejmuje ponad czterdzieści węzłów kolejowych! Posiada własny modlitewnik, opracowany dzięki pomocy bp. Tadeusza Gocłowskiego. Jest tam modlitwa maszynisty, dyżurnego ruchu, naczelnika stacji, dróżnika, konduktora "...Spotykamy się najrzadziej raz w miesiącu, aby zgłębiać nauczanie Ojca Świętego Jana Pawła II, szczególnie z pielgrzymek do Polski. W czasie wakacji wyjeżdżamy na rekolekcje, które są ogromnie dla nas ważne - z daleka od zgiełku, w spokoju, modlimy się, na nowo przeżywając główne prawdy naszej wiary.
Człowiek może oczywiście urządzać rzeczy ziemskie bez Boga, ale odrzuciwszy Boga może je skierować tylko przeciwko człowiekowi" - mówi encyklika Populorum progressio. Wydawało nam się - stwierdzało wielu uczestników Kongresu, że ten czas pozostał za nami po roku 1989. Czas kiedy nie liczył się człowiek i jego dobro, a totalitarne państwo próbowało kształtować każdy aspekt życia. Dziś okazuje się, że na miejscu zwalonych pomników komunizmu bardzo szybko powstały kolejne bałwany: na cześć szybkiego rozwoju ekonomicznego, poprawy warunków gospodarczych, wzrostu zamożności społeczeństwa. I znowu pojawiły się dążenia realizowania założeń "po trupach", nie licząc się ze słabszymi, gorzej zorganizowanymi, nie mającymi dostępu do nowych technologii, nie mogącymi się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Pieniądz i chęć używania zajęły miejsca najbardziej liczące się w hierarchii wartości społecznych, spychając w niepamięć solidarność, troskę o wspólne dobro, działanie na rzecz innych. "Prawda musi wyprzedzać władzę - podkreślał bp Tadeusz Gocłowski. - To właśnie dzięki Solidarności świat dowiedział się, że silniejsza od broni może być solidarność w obronie praw człowieka. Dramatem jest to, że dla niektórych solidarność tak szybko stała się przeszłością..."
Jednak nieustannej gonitwie za coraz lepszymi stanowiskami, coraz większymi pieniędzmi towarzyszy najczęściej rosnąca wewnętrzna pustka, coraz większe duchowe ubóstwo. Ten proces jałowienia społeczeństwa mogą powstrzymać ruchy katolickie, obecne w wielu miejscach, w całym kraju. "Cieszę się, że wśród Was jest tak wielu młodych" - mówił do uczestników Kongresu Ksiądz Prymas Józef Glemp. - "Wy doświadczyliście Kościoła i to doświadczenie skłania Was do podejmowania wyzwań współczesnej rzeczywistości. Odczytawszy znaki czasu, wychodzicie naprzeciw wielu trudnym problemom. Potrzeba żniwiarzy świeckich, którzy pójdą we wszystkie warstwy społeczne. Szczególnie do ubogich - nie tylko biednych, bezdomnych czy chorych, ale w ogromne obszary duchowej nędzy ludzi " wielkiej kultury", polityki, finansjery. Tam są ludzie potrzebujący Waszej wiary, słów niosących radość i nadzieję. Nadzieję, z którą trzeba wejść w nowe stulecie".
Indeks apostoła otrzymać można ... biorąc udział w formacji Wspólnot Wieczernikowych. Jest ona czterostopniowa. "Dla nieskończonej chwały Bożej", "Dla zniszczenia grzechu", wspólnoty te spotykają się raz w tygodniu przez cały rok, pogłębiając znajomość Pisma Świętego, wnikając w przesłanie Ewangelii, aby przygotować się do apostołowania w swoim środowisku. Działalność Wspólnot skierowana jest do ludzi młodych, lecz nie tylko, biorą w nich udział również małżeństwa i rodziny. Po drugim stopniu uroczyście wręczany jest indeks apostoła, w którym - jak w studenckim dokumencie - zbiera się stopnie i wpisy rekolekcjonistów... Oto jestem, poślij mnie - to hasło wieczernikowego apostoła.
Pieśń Abba Ojcze kilka razy w czasie trwania Kongresu łączyła wszystkich uczestników łańcuchem uniesionych rąk. Ponad 3 tys. przedstawicieli różnych ruchów i stowarzyszeń wyrażało w ten sposób symboliczne zjednoczenie i pragnienie współdziałania. Wspólną dla wszystkich przecież płaszczyzną działania jest wiara w Jezusa Chrystusa i pragnienie budowania Kościoła w każdym środowisku współczesnego społeczeństwa. Kolejne ruchy i stowarzyszenia rodziły się z chwilą dostrzeżenia nowej potrzeby, nowej formy apostolstwa czy środowiska lub grupy społecznej, wymagających specyficznych form ewangelizacji.
Taką potrzebę dostrzegły np. Wspólnoty Życia Chrześcijańskiego, które - oprócz regularnych spotkań formacyjnych i modlitewnych - zaczęły prowadzić świetlice środowiskowe i hospicja. W Szczecinie działa - profesjonalnie zorganizowane przez członków WŻCh i ich duszpasterzy - Centrum Kształcenia Liderów i Wychowawców im. Pedro Arrupe. Odbywają się tam liczne szkolenia i kursy, uczące właściwych postaw wobec rozmaitych zagrożeń. Są szkolenia dla nauczycieli i dyrektorów szkół, kursy dla rodziców dorastających dzieci. Odbywają się wykłady na temat profilaktyki uzależnień, m.in. dla kuratorów sądowych, pedagogów i wychowawców. Problematyką często podejmowaną jest wychowanie do uczestnictwa w kulturze multimedialnej - uczestnicy tych kursów dowiadują się, jakie metody mogą pomóc w wychowaniu człowieka do świadomego odbioru oddziaływania mediów i odpowiedzialnego korzystania z najnowszych form przekazu. Szkolenia takie prowadzą specjaliści w dziedzinie edukacji medialnej, z wykorzystaniem najnowszych technik: kamer, komputerów i projektorów multimedialnych. Reforma edukacji wprowadziła w system szkolny gimnazja - centrum Arrupe organizuje więc szkolenia dla nauczycieli gimnazjalnych, np. wprowadzających w świat subkultur młodzieżowych, ukazujących sylwetki i ideały najlepszych katolickich wychowawców i wiele innych pomagających lepiej rozumieć zadania współczesnych pedagogów.
Ogromnie ważnym wyzwaniem, stojącym przed katolickimi ruchami i stowarzyszeniami są problemy powstałe w związku z procesem jednoczenia się Europy. "Wiele narodów otrzymało ponownie dar wolności, ale wraz z nią objawiły się nowe autorytety, a Bóg nadal znajduje się na marginesie. Pozostały chora mentalność i zadane rany. Pojawiły się zagrożenia w postaci fałszywej koncepcji wolności, szerzącego się materializmu praktycznego, przesycenia nihilizmem i agresją kultury młodzieżowej, braku respektu wobec poczętego życia, jak też uznania niepodważalnej wartości małżeństwa i rodziny czy też godności i praw kobiet. Jednym z przejawów jest rosnąca działalność przemysłu pornograficznego i erotyzacja kultury" - przestrzegał kolejny gość Kongresu, kard. Miloslav Vlk. - "Występują również tak groźne patologie społeczne, jak: mafijne organizacje handlu narkotykami, bronią, dziewczętami, dziećmi; zorganizowana przestępczość i niepokojący rozwój nowych, groźnych sekt. To tylko niektóre symptomy współczesnej mentalności, która lansuje błędną antropologię i taki model zachowań człowieka, jakby Bóg nie istniał". Przypomniał słowa Jana Pawła II z przemówienia w polskim parlamencie: "Nową jedność Europy, jeśli chcemy, by była ona trwała, winniśmy budować na tych duchowych wartościach, które ją kiedyś ukształtowały, z uwzględnieniem bogactwa i różnorodności kultur i tradycji poszczególnych narodów. Ma to być bowiem Wielka Europejska Wspólnota Ducha".
To właśnie ruchy katolickie otwierają drzwi Chrystusowi w wielu krajach. Świadomie uczestniczący w życiu Kościoła i społeczeństwa świeccy pociągają przykładem własnego, chrześcijańskiego stylu życia kolejnych ludzi, spragnionych nadziei i prawdziwej miłości. Pogłębianie własnej więzi z Bogiem i życie dla drugich to zadanie na dziś i jutro dla członków wszystkich ruchów i stowarzyszeń katolickich tak w naszym kraju, jak i innych państwach Europy Środkowej i Zachodniej na koniec Roku Jubileuszowego i w przeddzień nowego tysiąclecia. "Wierzę, że wszyscy tu obecni - zakończył kard. Vlk - jesteśmy świadomi, że tylko poprzez miłość wzajemną wiedzie droga do pełnej komunii ruchów i komunii Kościoła. ´Aby wszyscy byli jedno, jak Ty Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, (...) aby świat uwierzył´ (por. J 17, 21). Taki kształt dojrzałej komunii, to nic innego, jak owa ´dusza´, na którą z utęsknieniem oczekuje nasz kontynent".