Poważne zaniepokojenie opinii publicznej, a zwłaszcza tysięcy uczestników pielgrzymek na Jasną Górę i do innych miejsc kultu publicznego, jak również ich organizatorów wzbudziło rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, podpisane przez Grzegorza Schetynę, z 18 lipca 2008 r. w sprawie kierowania ruchem drogowym (DzU nr 132 poz. 839), wydane bez porozumienia z kompetentnymi władzami Kościoła katolickiego.

Rozporządzenie sprzeczne z Konkordatem

Z ubolewaniem należy stwierdzić, że fragmenty tego rozporządzenia, dotyczące „osób odpowiedzialnych za utrzymanie porządku podczas przemarszu procesji, pielgrzymek lub konduktu pogrzebowego” (§ 2, l, 1), stanowią pogwałcenie Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską - podpisanego 28 lipca 1993 r., a ratyfikowanego 23 lutego 1998 r. W znanych mi już publikacjach dziennikarze zwracają uwagę na brak rozsądku, jaki ujawnił się w rozszerzeniu wymogów dotyczących strażaków, umundurowanych funkcjonariuszy ochrony rządu, umundurowanych i odpowiednio oznakowanych pracowników nadzoru ruchu komunikacji miejskiej i pilotów pojazdów nienormatywnych - na osoby odpowiedzialne podczas przemarszu pielgrzymki, procesji czy konduktu pogrzebowego, a które odnoszą się do odpowiedniego ich szkolenia za wygórowaną opłatą oraz wydawania im zaświadczeń na okres 24 miesięcy.
Należy jednak zwrócić uwagę także na fakt, że żyjemy w demokratycznym państwie prawa, w którym, zgodnie z nakazem Konstytucji RP z 1997 r., organy władzy państwowej są zobowiązane w stanowieniu rozporządzeń stosować się do ratyfikowanych umów międzynarodowych i obowiązujących ustaw. W związku z tym z przykrością należy stwierdzić, że Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji dopuścił się pogwałcenia art. 8 ust.4 Konkordatu, rozpatrywanego łącznie z art. 16 ust.l-2 Ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP, obowiązującej w momencie ratyfikacji Konkordatu.

Gwarancje wolności kultu

Przedmiotem Konkordatu są bowiem wzajemne zobowiązania i uprawnienia Kościoła i państwa - względem siebie i względem ludzi, którzy są wyposażeni w podstawowe prawa człowieka, w szczególności w prawo do wolności sumienia i religii w życiu publicznym. Głównym celem zawarcia Konkordatu jest zapewnienie całemu społeczeństwu polskiemu wyższego stopnia bezpieczeństwa i stabilizacji w dziedzinie poszanowania i ochrony wolności religijnej. W okresie PRL władze komunistyczne ograniczały bowiem wolność religijną w wymiarze indywidualnym i instytucjonalnym. Gwarancje wolnościowe, jakie zostały wpisane do Konkordatu, z jednej strony mają służyć budowaniu takiego ładu moralnego i porządku społecznego, w którym są szanowane prawa człowieka do wolności sumienia i religii, a z drugiej strony mają zabezpieczać społeczeństwo od takich ograniczeń wolnościowych w zakresie uzewnętrzniania swych przekonań, jakie były narzucane Kościołowi i wszystkim ludziom wierzącym w przeszłości przez reżym komunistyczny pod pozorem przestrzegania porządku publicznego, a w rzeczywistości służyły interesom ideologicznym partii komunistycznej. Jedną z form uzewnętrzniania przez ludzi wierzących swych przekonań religijnych jest odbywanie procesji i pielgrzymek.
Współczesny polski porządek prawny obejmuje ogół obowiązujących norm wchodzących w skład systemu prawa III Rzeczypospolitej, uporządkowanych zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP z 1997 r., w tym umów międzynarodowych, oraz wydanych na ich podstawie ustaw. Należy przy tym pamiętać, iż - zgodnie z art. l Konstytucji RP - „Polska jest demokratycznym państwem prawa”. Porządek „demokratycznego państwa prawa” istotnie różni się od porządku prawnego państwa totalitarnego, jakim była Polska przed 1989 r. Różnica między nimi ma dotyczyć zarówno celu (wartości), jak i tworzenia norm prawnych oraz ich realizacji w praktyce. Z punktu widzenia formalnego realizacja Konkordatu jako ratyfikowanej umowy międzynarodowej w krajowym porządku prawnym dokonuje się w dwóch aspektach: pozytywnym i negatywnym. W aspekcie pozytywnym polega na inkorporacji normy prawa konkordatowego do zbioru norm prawa krajowego, obowiązujących w momencie ratyfikacji, oraz na dostosowaniu norm prawa krajowego do norm zawartych w umowie międzynarodowej. W aspekcie negatywnym zaś polega na zakazie podejmowania przez organy władzy państwowej takich aktów prawnych, które byłyby sprzeczne ze zobowiązaniami podjętymi przez Strony w Konkordacie. Dotyczy to aktów podejmowanych przez różne organy władzy, nie wykluczając Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Bez porozumienia z Kościołem

Zawarcie Konkordatu oznacza przyjęcie przez obie Strony wymogu porozumiewania się, w razie potrzeby wprowadzenia zmian do regulacji prawnych obowiązujących w momencie ratyfikacji Konkordatu. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wymóg ten pogwałcił. Podstawowym przejawem wolności religii w wymiarze wspólnotowym jest bowiem wolność sprawowania kultu publicznego w sposób określony przez władzę kościelną. Normy wpisane do Konkordatu w tej materii obejmują zasadę: „Organizowanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa polskiego”. Jest to potwierdzenie gwarancji wolności kultu, jakie zostały wpisane do art. 15 ust. l Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego z 1989 r. Klauzula odsyłająca do „przepisów prawa polskiego” dotyczy zachowania przepisów określających wymogi bezpieczeństwa i porządku publicznego, określonych w art. 15 ust. 23 i art.16 Ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego, a mianowicie wymóg „uzgodnienia przez organizatora publicznego sprawowania kultu na drogach, placach publicznych oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej” z „właściwym organem sprawującym zarząd lub upoważnionym do dysponowania nimi”. Praktyczne zasady dotyczące tego rodzaju uzgadniania imprez kościelnych określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 lipca 1993 r. w sprawie określenia sposobu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas trwania imprez na drogach, warunków odbywania, trybu postępowania i organów właściwych w tych sprawach.
Oceniając zakres zmian, jakie zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w drodze rozporządzenia z 18 lipca 2008 r., należy stwierdzić, że stanowią one pogwałcenie wymogów, które obowiązywały w momencie ratyfikacji Konkordatu. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji pogwałcił również zasadę wpisaną do art. 28 Konkordatu, zgodnie z którą w razie wątpliwości co do interpretacji i stosowania norm wpisanych do Konkordatu należy porozumieć się ze stroną kościelną. W tym przypadku winno to nastąpić w ramach Komisji Wspólnej Episkopatu i Rządu RP, gdyż chodzi tu o naruszenie norm obowiązujących na mocy ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego, które zostały potwierdzone w art. 8 ust. 4 Konkordatu.

To już „przerabialiśmy”

Nasuwa się tu analogia do okresu PRL, gdy organy władzy administracyjnej pod pozorem ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego ograniczały wolność religijną w zakresie uzewnętrzniania przekonań religijnych m.in. przez utrudnianie odbywania pielgrzymek i procesji. Czyżby Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji III Rzeczypospolitej chciał powtarzać błędy niechlubnej przeszłości? Jeżeli uczynił to nieumyślnie, to powinien do swego rozporządzenia wnieść poprawkę. Im prędzej to uczyni, tym będzie lepiej dla społeczeństwa, gdyż zbliża się czas masowych pielgrzymek na Jasną Górę. A jeśli nadal będzie trwać w uporze, to wejdzie w formalny konflikt z Kościołem, do którego należy ponad 90 proc. społeczeństwa.
Należy dodać, że prośba ministra, skierowana w wywiadzie do służb jemu podległych o przeprowadzenie bezpłatnych szkoleń, nie wnosi nic nowego. Minister Schetyna, zgodnie z zasadą legalności i praworządności, jest zobowiązany do odwołania równorzędnym aktem normatywnym niezgodnego z Konkordatem rozporządzenia z 18 lipca 2008 r. Chcąc znowelizować prawo w tej kwestii, obydwie strony (państwowa i kościelna) są zobowiązane do negocjacji i wzajemnych uprzednich uzgodnień.