KS. CEZARY CHWILCZYŃSKI: - Czy w dobie powracającego widma kryzysu gospodarczego wolontariat może być remedium na zagrożenie kryzysem wartości?

JAROSŁAW DUDA: - Zjawisko wolontariatu jako nieodpłatnej i dobrowolnej aktywności społecznej obywateli na rzecz innych jest nośnikiem wielu cennych wartości i znakomicie przyczynia się do umacniania spójności społecznej. Jako takie ma również niepodważalne walory duchowe, pozwalając jednostce realizować się poprzez bezinteresowną pomoc bliźnim, działanie na rzecz ochrony środowiska, promowanie praw człowieka czy zapewnianie innym prawa do godnego życia. Wolontariat, przeciwdziałając wykluczeniu społecznemu i sprzyjając integracji, odgrywa również ważną rolę w rozwiązywaniu różnorodnych problemów społecznych. Wymiar zarówno duchowy, jak i społeczny wolontariatu został dostrzeżony i doceniony przez Jana Pawła II w jego przesłaniu na zakończenie Międzynarodowego Roku Wolontariatu w 2001 r., a wagę działań wolontariuszy podkreślili w tym roku polscy biskupi podczas jednego ze spotkań Konferencji Episkopatu Polski.

- Jakie formy przybiera zaangażowanie wolontariuszy z perspektywy zarówno polskiej, jak i europejskiej?

- Wolontariat występuje w wielu różnorodnych formach, odzwierciedlając odmienne tradycje w poszczególnych państwach. W wolontariat angażują się różne grupy wiekowe (młodzież, seniorzy), ludzie aktywni zawodowo oraz uczący się. Może przyjmować formę akcyjną (np. zbiórki charytatywne na odrestaurowanie zabytkowych grobowców na cmentarzach) lub długoterminową (programy skierowane do osób, które chcą działać na rzecz dobra bliźnich przez dłuższy czas). Warto wspomnieć o różnorodnych przejawach wolontariatu, np. o wolontariacie hospicyjnym, misyjnym, sportowym. Nie brak wolontariuszy z oddaniem towarzyszących przy szpitalnych łóżkach osobom przewlekle i terminalnie chorym czy też wyruszających w najodleglejsze zakątki świata, niosąc pomoc ubogim i potrzebującym. Niestety, poziom zaangażowania Polaków w wolontariat jest niższy niż średnia w Unii Europejskiej. Według badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor w 2010 r., tylko co 6. Polak (16 proc.) bezinteresownie i dobrowolnie poświęcił swój czas lub pracę na rzecz jakichś organizacji lub grup. Podobne wnioski przynoszą badania Eurobarometru 73 z 2010 r. Respondentów pytano o aktywne uczestnictwo w działaniach różnego rodzaju organizacji lub o działalność wolontarystyczną na rzecz np. klubów sportowych, stowarzyszeń kulturalnych, organizacji dobroczynnych, religijnych i innych. W Polsce tak mierzone zaangażowanie było na poziomie 22 proc. (20. miejsce spośród 32 badanych krajów). W Holandii, Danii i Szwecji wskaźnik ten przekraczał 50 proc.

- Obchody Europejskiego Roku Wolontariatu (ERW) 2011 zbiegły się w czasie z przejęciem przez Polskę półrocznego przewodnictwa w Radzie UE. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS) zostało ustanowione krajowym organem koordynującym obchody ERW 2011. Na czym polega rola krajowego koordynatora?

- Rolą krajowego organu koordynującego było przygotowanie, we współpracy z administracją publiczną i możliwie szerokim gronem partnerów pozarządowych, kompleksowego Krajowego Planu Działania dla ERW 2011 w Polsce, za pomocą różnorodnych przedsięwzięć realizującego nadrzędne cele obchodów ERW 2011. Zaplanowano więc seminaria, konferencje, badania, publikacje, konkursy o różnorodnym charakterze. Oczywiście, działania podejmowane na poziomie centralnym powinny być także impulsem dla oddolnych inicjatyw obywatelskich czy też ich uzupełnieniem. Krajowy koordynator nie tylko sam organizuje obchody ERW 2011, ale przede wszystkim stara się pośredniczyć w kontakcie, wspierać i promować inicjatywy, które podejmują środowiska wywodzące się ze wszystkich sektorów. Sprawna koordynacja i dbałość o należyty przepływ informacji są tutaj dla nas kluczowe.

- Jakie przedsięwzięcia w ramach obchodów ERW 2011 zasługują na szczególną uwagę?

- Spośród naprawdę dużej liczby inicjatyw trudno wskazać tylko kilka najważniejszych. Trwają działania promocyjne i komunikacyjne ERW 2011, skupiające się na popularyzacji wolontariatu w całej jego różnorodności i bogactwie przejawów przy wykorzystaniu przeróżnych narzędzi komunikacyjnych. Ich celem jest wykreowanie nowej, dobrze rozumianej mody na wolontariat. Hasła ERW 2011 obecne są w mediach, w Internecie oraz na nośnikach reklamy zewnętrznej. Trwa też promocja w tak popularnych w dzisiejszych czasach internetowych portalach społecznościowych, tzw. nurcie social media. Działa oficjalna strona internetowa ERW 2011, administrowana przez MPiPS.
W kontekście działań promocyjnych warto także wyróżnić jedno z kluczowych wydarzeń na poziomie UE, czyli obecność w Polsce tzw. mobilnego pawilonu popularyzującego idee ERW 2011. Pawilon w 2011 r. gości we wszystkich krajach Unii Europejskiej, jednak w zdecydowanej większości państw ma on formę wystawy prezentowanej wewnątrz budynku. Jedynie Bruksela, Paryż i Warszawa goszczą u siebie specjalną konstrukcję pawilonu. Cała inicjatywa o nazwie European Year of Volunteering Tour została zainaugurowana w Brukseli w grudniu 2010 r. Następnymi przystankami były m.in.: Budapeszt, Wiedeń i Lizbona. Warszawa, jako jedyna, gościła pawilon aż przez dwa tygodnie. Następnym przystankiem Tour są Helsinki, a cała impreza zakończy się 4 grudnia na Malcie.
Polski przystanek pawilonu usytuowany był w samym centrum stolicy. W dniach 1-14 września przystanek stanowił przestrzeń spotkań, m.in. prezentacji, interakcji, wymiany pomysłów oraz debaty o wolontariacie. Podczas warszawskiego przystanku wolontariat był prezentowany w różnorodnych jego odmianach przez organizacje pozarządowe oraz instytucje administracji publicznej. W ramach poszczególnych dni tematycznych promowany był wolontariat: młodzieżowy, seniorów, w kulturze i sporcie oraz wśród osób niepełnosprawnych czy zagrożonych wykluczeniem społecznym. Była to także okazja do popularyzacji wciąż mało znanego e-wolontariatu czy wolontariatu pracowniczego, mieszczącego się w ramach nurtu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Dla czytelników szczególnie interesujący mógł być dzień poświęcony wolontariatowi jako służbie bliźniemu, koordynowany przez Caritas Polska.

- W jaki jeszcze sposób ze szczebla centralnego wspierany jest wolontariat w Polsce?

- W ramach obchodów ERW 2011 MPiPS ogłosił także konkurs wspierający projekty organizacji pozarządowych promujących wolontariat oraz wzmacniających jego organizatorów. Wolontariat jest także przedmiotem wsparcia kierowanego do sektora pozarządowego w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2009-2013. Wprowadziliśmy w roku 2010 kryterium strategiczne, dzięki któremu projekty uwzględniające wsparcie i wykorzystanie pracy wolontariackiej uzyskują dodatkową punktację.

- Wiele unijnych krajów ma narodowe strategie rozwoju wolontariatu i prawo regulujące jego działalność. Jak na tym tle wygląda Polska?

- Polska jako jedno z niewielu państw UE może poszczycić się prawem regulującym status wolontariuszy, dotyczący zarówno organizacyjnych, jak i formalnych aspektów ich działania. Zakładamy jednak, że prawodawstwo powinno stanowić jedynie ramy działalności wolontariackiej, pomagać, a nie przeszkadzać poprzez narzucanie sztywnych schematów czy też biurokratycznych wymogów. Obowiązująca ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wydaje się być rozwiązaniem wystarczającym.
W ramach obchodów ERW 2011 powołany został zespół ekspertów, który opracował „Długofalową politykę rozwoju wolontariatu w Polsce”. Dokument ten przewiduje wzmocnienie wolontariatu jako formy aktywności obywatelskiej, prowadzącej do rozwoju społeczno-gospodarczego Polski.
Sprawą wymagającą szczególnego podkreślenia jest natomiast przygotowany przez polskich ekspertów projekt konkluzji Rady UE o roli wolontariatu w polityce społecznej. Zatwierdzone przez europejską Radę ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Spraw Konsumenckich konkluzje będą ogromnym sukcesem Polski, a także wyrazem naszego zaangażowania w problematykę wolontariatu oraz wkładem polskiej prezydencji w działania na poziomie UE.

- Co dalej z tym wolontariatem?

- Zarówno konkluzje Rady UE, jak i długofalowa polityka zostaną zaprezentowane podczas uroczystej międzynarodowej konferencji zamykającej obchody ERW 2011, która odbędzie się w grudniu 2011 r. w Polsce. Wierzymy także, że obchody ERW 2011 przyczynią się do wzmocnienia i dalszego rozwoju tej formy aktywności obywateli. Szczególnie ważne jest, aby wartości związane z wolontariatem utrwaliły się w świadomości społecznej i procentowały w przyszłości, a wszystkie podejmowane obecnie działania przyniosły długofalowe efekty. Warto pamiętać, że angażowanie się w coś więcej niż tylko własne sprawy przynosi nie tylko bezcenne korzyści społeczne, ale i możliwość samorealizacji oraz ogromną satysfakcję osobistą.