Ewelina Dziewońska-Chudy: Na początku był dźwięk?

Prof. Adam Regiewicz: Na początku w ogóle jest dźwięk. Człowiek najpierw słyszy, a dopiero potem widzi. Dlatego, odnosząc to doświadczenie do Biblii, czytamy w Ewangelii według św. Jana: „Na początku było Słowo” (J 1, 1). Ale owo Słowo może być rozumiane dwojako. Przyzwyczailiśmy się do traktowania słowa jako litery w rozumieniu greckim – Logos, ale wypowiadane słowo jest dźwiękiem, więc kiedy czytamy w Księdze Rodzaju, że Bóg stwarza człowieka, to pierwsza rzecz, która jest tam pokazana, to to, iż On tchnie i to tchnienie, które jest powiewem, jest jednocześnie dźwiękiem, podmuchem, jest przekazaniem pierwiastka życia, a potem jest powołaniem do istnienia przez nadanie mu imienia. Bóg woła i na ten dźwięk człowiek odpowiada. Dźwięk jest o wiele bardziej somatyczny, tzn. bliższy ciału, niż wzrok. Wzrok jest czymś, co nas dystansuje od rzeczywistości, dźwięk natomiast jest absolutnie cielesny, wewnętrzny, on z nas wychodzi i musimy go w sobie umieścić. Dźwięk jest doświadczeniem zmysłowym, które często wiąże się z innymi doświadczeniami, jest multisensoryczny, tzn. że bardzo często wiąże się z dotykiem. Jak możemy inaczej usłyszeć bicie serca, jeśli nie w sobie? Poza tym ucha nie da się zamknąć tak jak oczu.

Od kilku lat zajmuje się Pan Profesor kulturowym badaniem odgłosów, dzwięków...

Od ponad dekady. Najpierw była konferencja o milczeniu, potem o odgłosach jedzenia... Zaczęło się od takiego myślenia kulturowego: o dźwięku jako pewnym geście semiotycznym. Co to znaczy? Przez dźwięk kulturowo wyrażamy pewne znaczenie, ponieważ dźwięk sam w sobie jest niezmienny. Ale jego odczytanie już tak. Sposób słyszenia dźwięku w każdej kulturze jest inny. Są epoki kulturowo głośne, co też było dla mnie jakimś potwierdzeniem, kiedy zacząłem badać odgłosy w Biblii, że Izrael, w ogóle Bliski Wschód jest głośny. Z drugiej strony mamy cywilizację zachodnią, szczególnie tę nowoczesną, później XVIII-, XIX-wieczną kulturę wiktoriańską, gdzie ten odgłos był wyciszony, można by rzec – ściśnięty, czego symbolem stał się gorset. Przez badanie kulturowe odgłosów można pokazać różnicę zarówno tę kulturowo-przestrzenną, terytorialną, jak i historyczną. Analizując odgłosy biblijne, zauważyłem, że są one w jakiś sposób podporządkowane historii Izraela, tzn. jest bardzo dużo odgłosów związanych ze zniszczeniem. Mamy mnóstwo odgłosów dotyczących deptania. W języku hebrajskim jest chyba dziesięć słów na określenie tego samego dźwięku – deptać, m.in.: miażdżyć, kruszyć, bić, rozbijać. Dużo jest odgłosów głośnych wyrażających emocje, tj. krzyk. Pełno jest odgłosów zawodzenia, bo jeżeli ktoś wyraża żal, to nie robi tego po cichu, dlatego lament, biadanie, zawodzenie, wycie to sposoby wyrażenia żalu.