Na ile zmodernizowane mauzoleum w Michniowie stanie się czytelną i chętnie „odbywaną” tutaj lekcją historii? Rokroczne obchody pacyfikacji Michniowa podtrzymują pamięć o symbolu martyrologii polskich wsi, ale zadaniem muzeum na miarę czasów będzie przekazanie nienaruszonej historii kolejnym pokoleniom. Jest to zrazem odpowiedź na próby relatywizowania prawdy o II wojnie światowej i stawiania katów w miejsce ich ofiar. A stróżowanie prawdzie historycznej jest w Polsce coraz trudniejsze.

Michniów - zbrodnia

Działalność partyzantów oraz pomoc wsi polskiej oddziałom leśnym była tłumiona przez Niemców z bezwzględnością. W samym Michniowie od 1939 r. działała komórka konspiracyjna, a pojawienie się „cichociemnych” z Janem Piwnikiem „Ponurym” (którego oddział stacjonował na pobliskim Wykusie) i liczne partyzanckie akcje dywersyjne w okolicy, w tym atak na pociąg niemiecki w Łącznej - poskutkowały zmasowanym terrorem okupanta. 8 lipca 1943 r. na naradzie w Radomiu zapadła decyzja o pacyfikacji wsi. 12 lipca ciasny kordon żandarmów uniemożliwił ucieczkę masowo aresztowanym... Pacyfikacja Michniowa trwała 12 i 13 lipca 1943 r. Niemcy w ciągu dwóch dni wymordowali 204 osoby: 103 mężczyzn - w większości spalonych żywcem, 53 kobiety i 48 dzieci, aż dziesięcioro z nich miało mniej niż 10 lat. Najmłodszą ofiarą rzezi był 9-dniowy Stefanek Dąbrowa, wrzucony przez niemieckiego żandarma do płonącej stodoły.
„…13 lipca. Obok nas sąsiad Jan Materek wynosił ze zgliszcz swojego domu ludzkie korpusy. Układał je delikatnie na trawie. - Janku - powiedział do ojca - to moja rodzina - to szczątki syna Władysława, siostrzenica Janina, a te malutkie żeberka to moja wnuczka. Ona nie miała trzech lat - krzyczał płaczącym głosem” (w T. Obara, S. Durlej, „Męczeństwo i pamięć”, Kielce 2001, s. 12).
Wymordowanie mieszkańców wsi było odwetem za ich pomoc dla oddziałów partyzanckich oraz przynależność do Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Niemcy nie zamordowali 11 osób, wobec których mieli konkretne podejrzenia o podziemną działalność. Osoby te zostały wywiezione do KL Auschwitz, gdzie 6 z nich zginęło. 18 młodych dziewcząt wywieziono na przymusowe roboty do Rzeszy. Wieś po ograbieniu została doszczętnie spalona. Zabroniono odbudowy i uprawiania pól w Michniowie. Szczątki zamordowanych spoczywają w zbiorowej mogile, na której zaraz po wojnie postawiono kamienną tablicę z nazwiskami ofiar.
Sprawcami rzezi w Michniowie były pododdziały III batalionu 17 pułku policji SS, 22 pułku policji SS oraz żandarmeria z Częstochowy, Skarżyska, Starachowic, Ostrowca i okolicznych posterunków oraz gestapo z Kielc.
Tragedia Michniowa urosła do rangi symbolu wszystkich miejscowości spacyfikowanych, których w obecnych granicach państwa jest 817.

Michniów - 68. rocznica pacyfikacji

Od przypomnienia martyrologii Michniowa - m.in. przez marszałka Adama Jarubasa i Mszy św. polowej przy zbiorowej mogile 204 osób zamordowanych przez Niemców, rozpoczęły się 12 lipca br. Obchody 68. rocznicy pacyfikacji Michniowa.
Wojewoda świętokrzyski Bożentyna Pałka-Koruba przypomniała, że pacyfikacja była zemstą Niemców na mieszkańcach Michniowa za aktywną współpracę z partyzantami. Marszałek Adam Jarubas podkreślił symbolikę Michniowa - nie tylko dla regionu świętokrzyskiego, ale dla całego kraju, co szczególnie zobowiązuje do pamięci o tragicznych wydarzeniach.
W homilii podczas Mszy św. przy pomniku, celebrowanej za ofiary zbrodni przez proboszcza parafii Wzdół ks. Stanisława Pichetę, ks. Edward Nocoń, emerytowany proboszcz z pobliskiej św. Katarzyny w Górach Świętokrzyskich, przypominając bolesne dzieje michniowian i m.in. śmierć najmłodszej ofiary, kilkudniowego Stefanka Dąbrowy, ochrzczonego w dniu, w którym zginął w płomieniach - nazwał grób ofiar „skarbem”. - Grób 204 męczenników na terenie parafii to skarb, przez który Bóg coś ważnego nam mówi - podkreślił. Zwrócił także uwagę na przekaz świadectwa męczeńskiej śmierci, symbolikę michniowskiej Piety i Golgoty Krzyży Michniowa.
Po Mszy św. bardzo liczne delegacje, m.in. władz wojewódzkich, powiatowych, lokalnych, delegatury IPN, partii politycznych, placówek szkolnych, muzeów i kombatantów z całej Polski - składały wieńce pod mogiłą zbiorową. Obchody uświetnił występ Chóru Seniora z Suchedniowa, który zaprezentował repertuar religijno-patriotyczny. W Domu Pamięci Narodowej otworzono wystawę „Ruch ludowy na Kielecczyźnie w latach 1939-1947”, prezentującą historię ludowców w dwóch etapach: podczas okupacji niemieckiej i w latach powojennych. Można było nabyć nowe publikacje tematyczne, np. album „Mauzoleum martyrologii wsi polskich. Michniów” autorstwa Ewy Kołomańskiej, zawierający sporo niepublikowanych dotąd materiałów zdjęciowych.
W obchodach rocznicowych uczestniczyli m.in.: wojewoda świętokrzyska Bożentyna Pałka-Koruba, marszałek województwa świętokrzyskiego Adam Jarubas oraz wicemarszałkowie, starosta kielecki Zdzisław Wrzałka, Marek Lasota z IPN - Kraków i Leszek Bukowski - naczelnik delegatury IPN w Kielcach, senatorowie i posłowie ziemi świętokrzyskiej oraz licznie przybyli mieszkańcy świętokrzyskich wsi.

Michniów - Mauzoleum jako „pochodnia pamięci”

Michniów jako miejsce pamięci zmieni wkrótce swoje oblicze wskutek przebudowy muzeum w tradycyjnej formule - w nowoczesną multimedialną placówkę. Autorem koncepcji architektoniczno-rzeźbiarskiej Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskiej w Michniowie jest pracownia Nizio Design International, która projektowała m.in. Muzeum Powstania Warszawskiego.
Projekt nowego Mauzoleum zawiera przesłanie symboliczne w warstwie zarówno architektonicznej, jak i wystawienniczej. Nawiązuje do obrazu chaty wiejskiej, niszczonej przez kolejne etapy zbrodni. Krzyżowe nacięcia na zdeformowanych ścianach chat - to „nacięcia” na organizmie historii, na pamięci. Nocą poprzez grę światła i cienia monument przypomni płonące chaty, zaś we dnie, do każdej z „chat” przez nacięcia wkroczy światło - symbol życia i nadziei. Głównym materiałem będzie zaimpregnowane spalone drewno, wydzielające charakterystyczny zapach pożogi. Cały budynek Mauzoleum odzwierciedli historię pacyfikacji, a krzyże w liczbie 817 upamiętnią spacyfikowane wsie. Ekspozycja powstanie w oparciu o najnowsze rozwiązania multimedialne: ekrany, projektory, panele dotykowe.
W założeniu koncepcji architektonicznej Mauzoleum, jest włączenie elementów istniejących obecnie na terenie obiektu: grobu zbiorowego pacyfikacji wsi Michniów, Piety Michniowskiej autorstwa Wacława Staweckiego oraz Domu Pamięci Narodowej.
Na realizację pierwszego etapu przedsięwzięcia Muzeum Wsi Kieleckiej - gospodarz obiektu - uzyskało wsparcie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwocie 1, 5 mln zł. Samorząd Województwa dołożył kolejne 1,7 mln zł. Środki wydatkowane w pierwszym etapie stanowią wkład własny w całość finansowania zadania inwestycyjnego ze środków unijnych. Następnym etapem projektu będzie budowa nowoczesnego obiektu wystawowego mieszczącego m.in. kaplicę i sale wystawowe z aparaturą multimedialną. Koszt całości projektu wraz z modernizacją i przebudową wynosi 21,5 mln zł i będzie finansowany w znacznej części ze środków unijnych.